Utrata prawa do odprawy jako skutek złożenia przez pracownika odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy najczęściej uprawnia pracownika do odprawy pieniężnej uregulowanej w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. „o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników”. Pracownik, który zdecyduje się na złożenie odwołania od dokonanego wypowiedzenia, powinien jednak liczyć się z ryzykiem utraty prawa do tego świadczenia i z koniecznością jego zwrotu pracodawcy.
Kiedy pracownik powinien zwrócić odprawę? Zakwestionowanie przyczyny wypowiedzenia a obowiązek zwrotu odprawy.
Obowiązek zwrotu odprawy może wystąpić przede wszystkim w sytuacji, gdy pracownik zakwestionuje prawdziwość przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę. Należy bowiem pamiętać, że wyżej wskazane świadczenie wypłacane jest wyłącznie w przypadku, gdy powodem rozwiązania stosunku pracy są okoliczności niedotyczące pracownika (np. przyczyny ekonomiczne lub zmiany organizacyjne w zakładzie pracy). Pracownik może zatem utracić prawo do odprawy, jeżeli w odwołaniu od dokonanego wypowiedzenia zarzuci pracodawcy, iż wskazana przez niego przyczyna rozwiązania umowy o pracę nie istniała (np. była pozorna) lub że rzeczywisty powód ustania stosunku pracy dotyczył bezpośrednio jego osoby, a nie sytuacji pracodawcy. Jeżeli sąd pracy uwzględni powództwo pracownika, pracodawca uzyska prawo do wystąpienia względem pracownika z żądaniem zwrotu wypłaconej odprawy.
Wyżej przedstawiony pogląd potwierdza orzecznictwo sądowe. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5.10.2007 r. (II PK 29/07) wskazano, iż „Skutkiem ustalenia w toku procesu sądowego braku przyczyn niedotyczących pracownika, które uzasadniałyby wypowiedzenie umowy o pracę, musi być uznanie bezpodstawności wypłaty odprawy pieniężnej. Świadczenie to przysługuje tylko wówczas, gdy rozwiązanie umowy o pracę następuje właśnie z tych przyczyn”. W ocenie SN wyrok sądu pracy stwierdzający wadliwość wypowiedzenia skutkuje odpadnięciem podstawy do wypłaty odprawy i powoduje, iż staje się ona świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. podlegającym zwrotowi pracodawcy na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Żądanie przywrócenia do pracy a obowiązek zwrotu odprawy.
Drugim elementem, który może zadecydować o obowiązku zwrotu odprawy, jest rodzaj żądania zgłoszonego przez pracownika w treści pozwu. Zgodnie z art. 45 kodeksu pracy pracownik, który kwestionuje wypowiedzenie umowy o pracę, może żądać, aby sąd zasądził na jego rzecz odszkodowanie albo orzekł o przywróceniu do pracy (względnie – o uznaniu wypowiedzenia za bezskuteczne). Konstruując pozew pracownik powinien mieć jednak na względzie fakt, iż uwzględnienie przez sąd roszczenia o przywrócenie do pracy będzie jednocześnie skutkowało powstaniem po stronie pracodawcy prawa do żądania od pracownika zwrotu odprawy wypłaconej na podstawie przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Restytucja stosunku pracy przywraca bowiem zobowiązanie pracodawcy do zatrudniania pracownika, a tym samym odpada podstawa świadczenia w postaci odprawy (wyrok SN z dnia 1 kwietnia 2015 r. II PK 134/14). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się także, iż „Pracownik, występując z żądaniem uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy zawsze zmierza do usunięcia wywołanego przez wypowiedzenie skutku w postaci rozwiązania stosunku pracy. Musi zatem liczyć się z tym, że w przypadku uwzględnienia jego żądania odpadnie podstawa wypłaty odprawy a wypłacona odprawa stanie się świadczeniem nienależnym, czego konsekwencją będzie powstanie obowiązku jej zwrotu” (uzasadnienie wyroku SN z dnia 11.09.2007 r. II PK 21/07; wyrok SN z dnia 26.06.2006 r. II PK 330/05). W wyżej wskazanym przypadku wymóg zwrotu odprawy będzie niezależny od tego, czy pracownik będzie jednocześnie kwestionował przyczynę rozwiązania stosunku pracy. Utrata prawa do odprawy będzie bowiem konsekwencją samego rodzaju żądania zgłoszonego w pozwie.
Kiedy pracownik zachowa prawo do odprawy mimo złożenia odwołania od wypowiedzenia?
Należy pamiętać, że nie każdy przypadek zakwestionowania przez pracownika wypowiedzenia umowy o pracę będzie skutkować koniecznością zwrotu odprawy. Świadczenie to będzie nadal należne pracownikowi, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:
- w pozwie przeciwko pracodawcy pracownik nie będzie kwestionować prawdziwości przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (nie będzie zarzucać braku wystąpienia przyczyny leżącej po stronie pracodawcy). Pracownik zachowa prawo do odprawy w sytuacji, gdy zakwestionuje inne elementy składające się na zasadność i legalność dokonanego wypowiedzenia, takie jak np. prawidłowość doboru jego osoby do zwolnienia lub naruszenie wymogów formalnych; oraz
- świadczeniem przyznanym pracownikowi przez sąd w wyniku uznania wadliwości wypowiedzenia będzie odszkodowanie (a nie przywrócenie do pracy). Stanowisko to potwierdza orzecznictwo sądowe, gdzie wskazuje się, iż: „Mimo zasądzenia na rzecz pracownika odszkodowania, odprawa nie staje się świadczeniem nienależnym wówczas, gdy istniała przyczyna z art. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, a odszkodowanie zasądzono ze względu na inne wadliwości wypowiedzenia” (wyrok SN z dnia 01.04.2015 r., II PK 134/14, wyrok SN z dnia 11.09.2007 r. II PK 21/07).
Podsumowanie
Odprawa pieniężna przewidziana w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników przysługuje zatrudnionym wyłącznie w sytuacji, gdy do ustania stosunku pracy dochodzi z przyczyn niedotyczących pracownika. W przypadku wniesienia skutecznego odwołania od wypowiedzenia i wygrania procesu przeciwko pracodawcy pracownik może zyskać odszkodowanie lub przywrócenie do pracy, jednakże może on jednocześnie utracić prawo do odprawy. Obowiązek zwrotu tego świadczenia uzależniony jest od zgłoszonych zarzutów i roszczeń.
Jeżeli nie zgadzasz się z otrzymanym wypowiedzeniem umowy o pracę i zamierzasz wystąpić przeciwko pracodawcy z powództwem, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią. Pomożemy Ci przygotować pozew w taki sposób, który zminimalizuje ryzyko utraty prawa do odprawy.
adw. Katarzyna Michalak-Oleszczuk
,...
Najczęściej zadawane pytania
…
….