Czym różni się umowa o pracę od umowy zlecenia?

Wśród wyżej wskazanych cech charakterystycznych dla umowy o pracę najważniejszą rolę pełni element podporządkowania pracownika poleceniom pracodawcy. Podmiot zatrudniony w oparciu o umowę cywilnoprawną powinien mieć zapewnioną możliwości podejmowania swobodnych decyzji w zakresie sposobu wykonywania zleconych czynności. W umowie zlecenia (a także w umowie o dzieło i w umowie o świadczenie usług) należy zatem unikać zapisów, które nakładają na zleceniobiorcę obowiązek wykonywania bieżących poleceń wydawanych przez zleceniodawcę. Oczywiście umowa cywilnoprawna nie wyklucza w sposób zupełny istnienia pewnego rodzaju podległości, jednakże powinna ona być maksymalnie ograniczona i sprowadzać się ewentualnie do sprawowania ogólnej kontroli z punktu widzenia rezultatów danej działalności (wyrok SN z dnia 28.06.2011 r. II PK 9/11).

Element podporządkowania pracownika względem pracodawcy charakterystyczny dla umowy o pracę dotyczy również podporządkowania co do czasu i miejsca wykonywania pracy wskazanego przez pracodawcę. W związku z powyższym w prawidłowo skonstruowanej umowie cywilnoprawnej nie można wymagać od zleceniobiorcy poddania się panującej w firmie dyscyplinie i organizacji procesu pracy, przykładowo w zakresie godzin rozpoczynania i kończenia pracy, czy podpisywania listy obecności. W umowie zlecenie należy unikać także zapisów, które nakładałyby na zleceniobiorcę bezwzględny wymóg pracy w określonym miejscu (chyba że miejsce wykonywania zlecenia narzuca specyfika danego rodzaju zadań).

Innymi cechami charakterystycznymi dla umowy o pracę jest bezwzględna konieczność osobistego wykonywania powierzonych obowiązków. Konsekwencją wskazanego elementu jest brak możliwości powierzenia przez pracownika swych zadań osobie trzeciej. W przypadku umów cywilnoprawnych co do zasady dopuszczalne jest zastępowanie zleceniobiorcy innymi wyznaczonymi przez niego osobami (z pewnymi wyjątkami wskazanymi w Kodeksie cywilnym). Chcąc zminimalizować ryzyko roszczeń o ustalenie stosunku pracy pracodawcy mogą zatem wprowadzić do umowy zlecenia zapis dopuszczający posługiwanie się przez zleceniobiorcę zastępstwem, a dla ochrony swego interesu mogą oni dodatkowo obwarować ten zapis zastrzeżeniem, iż dopuszczalność ta jest uzależniona od uzyskania każdorazowej zgody zleceniodawcy na osobę zastępcy.

Kolejnym elementem odróżniającym umowę o pracę od umów cywilnoprawnych jest swoiste ukształtowanie zasad odpowiedzialności za wykonywane zadania. W przypadku umów o pracę podmiotem ponoszącym ryzyko związane z prowadzoną działalnością (gospodarcze, techniczne, socjalne i osobowe) jest pracodawca. Podmiot ten obciążony jest zatem wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z niekorzystnej sytuacji na rynku, nieobecnością pracownika w pracy, przestojami technicznymi itp. Umowy cywilnoprawne najczęściej przenoszą ten ciężar na zleceniobiorcę, co przejawia się np. w konieczności obniżenia jego wynagrodzenia w sytuacji urzeczywistnienia się danego ryzyka (np. dłuższej nieobecności zleceniobiorcy, choroby itp.).

W umowach cywilnoprawnych należy także unikać postanowień przyznających zleceniobiorcy dodatkowe uprawnienia charakterystyczne dla umowy o pracę, jak prawo do płatnego urlopu, czy też prawo do płatnego zwolnienia od pracy na czas choroby. Jeżeli zleceniodawca zdecyduje się jednak na wprowadzenie wskazanych zapisów, to istotne jest, aby unikać posługiwania się pojęciami typowymi dla Kodeksu pracy, takimi jak „urlop” (mniej ryzykownym rozwiązaniem jest określenie tego elementu jako „czasowe zwolnienie z obowiązku wykonywania usług”). W takim przypadku należy także wystrzegać się przyznawania omawianego uprawnienia w wymiarze analogicznym do tego, który przysługuje pracownikom (czyli zamiast 20 lub 26 dni urlopu mniej ryzykownym jest przyznane zleceniobiorcy prawa do 18 lub 30 dni płatnego zwolnienia od pracy). Warto także stosować odmienne okresy wypowiedzeń, niż te wskazane w Kodeksie pracy, celem maksymalnego podkreślenia cywilnoprawnego charakteru zawieranego stosunku prawnego i braku powiązania go z umową o pracę.